#atamalar / #borliqni_anglash > Filologiya — bu tillar va ularning tarixi, tuzilishi, rivojlanishi hamda adabiyot bilan bog‘liq jihatlarini o‘rganadigan fan. Filologiya, tilshunoslik (lingvistika) va adabiyotshunoslikni o‘z ichiga oladi. Filologlar qadimgi yozuvlarni tahlil qilish, tillarning kelib chiqishini o‘rganish, shevalar va dialektlarni tadqiq qilish bilan shug‘ullanishadi. Shu bilan birga, filologiya adabiy asarlarni chuqur tahlil qilib, ularning madaniy va tarixiy ahamiyatini ochib beradi. >[! abstract] Masalan >Filologiya orqali biz o‘zbek tilining o‘tmishdagi shakllarini, [[Alisher Navoiy]] kabi mualliflarning asarlarini yoki hatto boshqa xalqlarning adabiy merosini o‘rganishimiz mumkin. Bu fan til va madaniyat o‘rtasidagi bog‘liqlikni tushunishda muhim rol o‘ynaydi. ## Tarkibiy qismlari Filologiya keng fan bo‘lib, u bir nechta asosiy tarkibiy qismlarga bo‘linadi. Bu qismlar til va adabiyotni o‘rganishning turli jihatlarini qamrab oladi. Quyida filologiyaning asosiy tarkibiy qismlarini sanab o‘taman: 1. **[[Tilshunoslik]] (Lingvistika)**: Tilning tuzilishi, rivojlanishi va qo‘llanilishini o‘rganadi. Bu soha o‘z ichiga quyidagi yo‘nalishlarni oladi: - **Fonetika va fonologiya**: Til tovushlari va ularning tizimi. - **[[Morfologiya]]**: So‘zlarning ichki tuzilishi va shakl o‘zgarishi. - **[[Leksikologiya]]**: So‘zlarning ma’nosi, lug‘at tarkibi va ularning o‘zaro bog‘liqligi. - **Sintaksis**: Jumlalar tuzilishi va so‘z birikmalari. - **Semantika**: Ma’no va uning til bilan ifodalanishi. - **Pragmatika**: Tilning kontekst va kommunikatsiyadagi roli. - **Tarixiy tilshunoslik**: Tillarning kelib chiqishi va evolyutsiyasi. 2. **Adabiyotshunoslik**: Adabiy asarlarning mazmuni, uslubi, tarixiy va madaniy ahamiyatini o‘rganadi. Bu qism quyidagilarni o‘z ichiga oladi: - **Adabiyot tarixi**: Muayyan davr yoki xalqning adabiy merosi. - **Adabiy tanqid**: Asarları tahlil qilish va baholash. - **Stilistika**: Adabiy matnlardagi til vositalari va uslublar. - **Janrshunoslik**: Adabiy janrlarning xususiyatlari va rivojlanishi. 3. **Matnshunoslik**: Qadimgi va zamonaviy yozma manbalarni o‘rganish, tahlil qilish va sharhlash bilan shug‘ullanadi. Bu sohada matnlarning asl nusxalarini tiklash (tekstologiya) va ularning tarixiy kontekstini aniqlash muhim. 4. **Qiyosiy filologiya**: Turli tillar va adabiyotlarni solishtirish orqali ularning o‘zaro aloqasi, ta’siri va umumiy xususiyatlarini o‘rganadi. Masalan, turkiy tillar yoki slavyan tillari o‘rtasidagi qarindoshlik. 5. **Amaliy filologiya**: Filologik bilimlarni tarjimashunoslik, o‘qituvchilik, lug‘at tuzish yoki matn tahriri kabi sohalarda qo‘llashni o‘z ichiga oladi. Filologiya shu tarkibiy qismlar orqali til va madaniyatning murakkab bog‘liqligini ochib beradi. Har bir qism o‘ziga xos usullar va maqsadlarga ega bo‘lsa-da, ular bir-birini to‘ldirib, umumiy rasmni yaratadi. --- **L I N K L A R** - [[Tilshunoslik bilan Filologiya farqi]] - [[Tilshunoslik]] - [[Leksikologiya]] - [[Morfologiya]] - [[Atama]]