#atamalar / #muloqot
> **Tilshunoslik** - bu til va til bilan bog'liq hodisalarni o'rganuvchi fan. U tilning tuzilishi, tarixi, ishlatilishi va insonlararo kommunikatsiya jarayonidagi roli kabi ko'plab jihatlarini qamrab oladi. Shuningdek, turli tillarning o'zaro aloqalari, tilning o'zgarishi va rivojlanishi, shuningdek, til va jamiyat o'rtasidagi munosabatlarni ham o'rganadi.
“Tilshunoslik” degan so‘z o‘zbek tilida “tilni o‘rganish fani” degan ma’noni anglatadi. Bu so‘z ikki qismdan iborat:
- **Til** — nutq, aloqa vositasi.
- **Shunoslik** — “shunos” (biluvchi, o‘rganuvchi) va “-lik” (fan yoki faoliyatga oidlik), ya’ni “bilish, o‘rganish” bilan bog‘liq tushuncha.
Shunday qilib, “tilshunoslik” so‘zma-so‘z “tilni bilish yoki o‘rganish bilan shug‘ullanish” degan ma’noni beradi. Amalda esa tilshunoslik tilning tuzilishi, qonuniyatlari, rivojlanishi va ishlatilishini ilmiy jihatdan o‘rganadigan fanni anglatadi.
>[! abstract] Xulosa:
“Tilshunoslik” — bu tilning barcha jihatlarini chuqur o‘rganadigan ilmiy soha. Xalqaro miqyosda esa u “Linguistics” ya'ni mahalliy tilda aytganda "Lingvistika" deb ham ataladi.
## Tilshunoslik yo'nalishlari
Bu fan tilning quyidagi jihatlarini qamrab oladi:
1. **Fonetika va Fonologiya**
- Fonetika: Til tovushlarining jismoniy xususiyatlarini (qanday chiqarilishi, eshitilishi) o'rganadi.
- Fonologiya: Tovushlarning tildagi tizimi va qoidalarini, ya'ni ularning bir-biri bilan qanday bog'lanishini tadqiq qiladi.
1. **[[Morfologiya]]**
- So'zlarning tuzilishini, qismlarga bo'linishini (masalan, ildiz, qo'shimcha) va ulardan yangi so'zlar hosil qilish jarayonlarini o'rganadi.
3. **Sintaksis**
- Jumlalarning tuzilishi, so'zlarning bir-biri bilan qanday bog'lanib, gap hosil qilishini tadqiq etadi.
4. **Semantika**
- So'zlar, iboralar va jumlalarning ma'nolarini, shuningdek, ma'no qanday shakllanishini va o'zgarishini o'rganadi.
5. **Pragmatika**
- Tilning kundalik hayotda, muayyan vaziyatlarda qanday ishlatilishini va kontekstga qarab ma'no qanday o'zgarishini tahlil qiladi.
1. **[[Leksikologiya]]**
- Tilning so'z boyligini (leksikasini), so'zlarning kelib chiqishi, rivojlanishi va ishlatilishini o'rganadi.
7. **Dialektologiya**
- Bir tilning turli hududiy yoki ijtimoiy shevalarini (dialektlarini) tadqiq qiladi.
8. **Sotsiolingvistika**
- Til va jamiyat o'rtasidagi aloqani, masalan, ijtimoiy omillar (sinf, jins, yosh) tilga qanday ta'sir qilishini o'rganadi.
9. **Psixolingvistika**
- Tilni idrok etish, o'rganish va ishlab chiqarish jarayonlarini, ya'ni ong bilan tilning bog'lanishini tadqiq qiladi.
10. **Tarixiy tilshunoslik ([[Filologiya]])**
- Tillarning tarixiy rivojlanishi, ularning o'zgarishi va qarindoshlik aloqalarini o'rganadi.
11. **Qiyosiy tilshunoslik**
- Turli tillarni solishtirib, ularning o'xshashliklari va farqlarini, shuningdek, umumiy kelib chiqishini tadqiq qiladi.
12. **Amaliy tilshunoslik**
- Tilshunoslikni amaliy sohalarda (masalan, tarjimashunoslik, kompyuter lingvistikasi, til o'qitish) qo'llash bilan shug'ullanadi.
---
**L I N K L A R**
- [[Tilshunoslik bilan Filologiya farqi]]
- [[Morfologiya]]
- [[Leksikologiya]]
- [[Filologiya]]
- [[Terminologiya]]
- [[Atama]]
- [[Borliqni anglash]]