#atamalar / #farqlar / #muloqot > Tilshunoslik va filologiya bir-biriga yaqin, lekin bir xil emas. Ular o‘rtasida muhim farqlar bor. ### Tilshunoslik nima? - **[[Tilshunoslik]]** (inglizcha *linguistics*) — tilni ilmiy jihatdan o‘rganadigan fan. U tilning tuzilishi (fonetika, morfologiya, sintaksis), ma’nosi (semantika), ishlatilishi (pragmatika) va rivojlanishini (tarixiy tilshunoslik) tahlil qiladi. - **Maqsadi:** Tilni tizim sifatida tushunish, uning qonuniyatlarini aniqlash. - **Misol:** O‘zbek tilida “-lar” qo‘shimchasining ko‘plikni bildirishi yoki “men yozdim” degan gapning grammatik tuzilishi tilshunoslik doirasida o‘rganiladi. - **Yo‘nalishi**: Ko‘proq ilmiy, analitik va zamonaviy yondashuvga asoslanadi. ### Filologiya nima? - **[[Filologiya]]** (inglizcha *philology*) — so‘zning yunoncha “philos” (sevgi) va “logos” (so‘z, bilim) birikmasidan kelib chiqqan bo‘lib, “so‘z sevgisi” degan ma’noni anglatadi. Bu asosan yozma adabiyot, matnlar va tilning tarixiy rivojlanishini o‘rganadi. - **Maqsadi:** Matnlarning tahlili, qadimiy yozuvlarni o‘qish, adabiy asarlarning ma’nosi va tilning tarixiy shakllarini tushunish. - **Misol:** Alisher Navoiyning “Xamsa” asarini o‘zbek tilining o‘rta asrlardagi shakli nuqtai nazaridan o‘rganish yoki qadimiy turkiy yozuvlarni sharhlash filologiyaga kiradi. - **Yo‘nalishi:** Ko‘proq tarixiy, adabiy va madaniy kontekstga e’tibor qaratadi. ### Farqlar: | **Kategoriya** | **Tilshunoslik** | **Filologiya** | |-------------------------|-------------------------------------------------------|----------------------------------------------------| | **O‘rganish ob’ekti** | Tilning umumiy qonuniyatlari va tuzilishi (zamonaviy yoki tarixiy) | Yozma matnlar, adabiyot va tilning tarixiy shakllari | | **Yondashuv** | Ilmiy va tizimli (masalan, fonetik tajribalar yoki sintaksis qoidalari) | Gumanitar va interpretativ (masalan, matnni sharhlash yoki adabiy uslubni tahlil qilish) | | **Zamon** | Zamonaviy tilni ham, tarixiy tilni ham o‘rganishi mumkin | Odatda tarixiy matnlar va o‘tmishdagi til shakllariga ko‘proq e’tibor beradi | ### Bog‘liqlik: - Tilshunoslik filologiyaning bir qismi sifatida boshlangan, chunki dastlab tilni o‘rganish matnlar tahlili orqali amalga oshirilgan. Ammo 19-20-asrlarda tilshunoslik mustaqil fan sifatida ajralib chiqdi. - O‘zbek tilida “tilshunoslik” deganda ko‘proq zamonaviy lingvistika tushunilsa, “filologiya” deganda adabiyot va til tarixi bilan bog‘liq soha nazarda tutiladi. ### Xulosa: Tilshunoslik filologiya emas, lekin ular bir-birini to‘ldiradi. Tilshunoslik tilning “texnik” va ilmiy tomonlariga qarasa, filologiya uning “madaniy” va tarixiy jihatlariga e’tibor beradi. Agar siz tilshunoslikni so‘zsiz “filologiya” deb atasangiz, bu to‘liq to‘g‘ri bo‘lmaydi, lekin o‘zbek amaliyotida “filolog” deganda ko‘pincha til va adabiyot bilan shug‘ullangan olim tushuniladi. --- **L I N K L A R** - [[Tilshunoslik]] - [[Filologiya]] - [[Atama]] - [[Terminologiya]] - [[Farqlar]]