#xalqaro_mukofotlar / #ilm_fan > **Turing mukofoti** (inglizcha: *A.M. Turing Award*) – bu kompyuter fanlari sohasidagi eng nufuzli xalqaro mukofot bo‘lib, ko‘pincha “kompyuter fanlarining [[Nobel]] mukofoti” deb ataladi. ### Umumiy ma’lumot: - **Tashkil etilgan yili**: 1966 yil. - **Maqsadi**: Kompyuter fanlarida uzoq muddatli va muhim texnik yutuqlarga erishgan shaxslarni taqdirlash. - **Tashkilotchi**: *Association for Computing Machinery* (ACM), kompyuter fanlari bo‘yicha yetakchi professional tashkilot. - **Berilish davri**: Har yili, odatda iyun oyida ACMning maxsus marosimida. - **Mukofot tarkibi**: Oltin medal, diplom va pul mukofoti (2014 yildan beri 1 million AQSh dollari, [[Google]] tomonidan moliyalashtiriladi). - **Nomi**: Mukofot britaniyalik matematik va kompyuter fanlari asoschisi [[Alan Turing]] sharafiga nomlangan. Turing nazariy kompyuter fanlari va sun’iy intellektning poydevorini qo‘ygan, shuningdek, Ikkinchi Jahon urushida Enigma shifrini yechishda muhim rol o‘ynagan. ### Mukofot mezonlari: - **Yutuqlar**: Mukofot kompyuter fanlarida fundamental va uzoq muddatli ta’sir ko‘rsatgan ishlar uchun beriladi. Bu algoritmlar, dasturlash tillari, sun’iy intellekt, ma’lumotlar bazasi yoki boshqa sohalardagi yutuqlar bo‘lishi mumkin. - **Nomzodlar**: Odatda shaxslar mukofotlanadi, lekin ba’zida bir guruh (2-3 kishi) ham taqdirlanishi mumkin. - **Tanlov jarayoni**: Nomzodlar xalqaro kompyuter fanlari jamoasi tomonidan maxfiy ravishda ko‘rib chiqiladi. ### Muhim faktlar: - **Birinchi g‘olib**: 1966 yilda Alan Perlis ([[AQSh]]) dasturlash tillari kompilyatorlari bo‘yicha ishlari uchun mukofotlangan. - **Ayollar g‘oliblar**: Faqat uch ayol mukofot olgan: Frances Allen (2006, kompilyator optimallashtirish), Barbara Liskov (2008, dasturlash metodologiyasi), va Shafi Goldwasser (2012, kriptografiya). - **Eng yosh g‘olib**: Donald Knuth, 1974 yilda 36 yoshida (algoritmlar va dasturlash bo‘yicha). - **Eng keksa g‘olib**: Alfred Aho, 2020 yilda 79 yoshida (algoritmlar va dasturlash tillari nazariyasi). - **So‘nggi g‘oliblar (2024)**: Andrew Barto va Richard Sutton, mustahkamlovchi o‘qitish (reinforcement learning) sohasidagi fundamental ishlari uchun. ### Qiziqarli jihatlar: - Mukofotning moliyaviy qismi boshqa ko‘plab nufuzli mukofotlarga nisbatan katta bo‘lsa-da, uning asosiy ahamiyati kompyuter fanlari jamoasidagi ulkan e’tirofdir. - Turing mukofoti so‘nggi yillarda sun’iy intellekt sohasidagi yutuqlarga ko‘proq e’tibor qaratmoqda, masalan, 2018 yilda Yoshua Bengio, Geoffrey Hinton va Yann LeCun chuqur o‘qitish (deep learning) bo‘yicha mukofotlangan. - Mukofot g‘oliblari orasida [[AlphaGo]] ([[Google]] DeepMind) va [[ChatGPT]] kabi texnologiyalarning poydevorini qo‘ygan olimlar bor. >[! fail] O‘zbekiston: >O‘zbekistonda hali Turing mukofoti olgan olim yo‘q, ammo mamlakatda kompyuter fanlari, ayniqsa, axborot texnologiyalari va sun’iy intellekt sohasida tadqiqotlar rivojlanmoqda. O‘zbek olimlari global miqyosda raqobatbardosh bo‘lish uchun ushbu sohada faol ishlashmoqda. --- **L I N K L A R** - [[Ilm-fan]] - [[Dasturlash]] - [[Algoritm]] - [[Sun'iy intellekt]] - [[Xalqaro mukofotlar]] - [[Ilmiy darajalar iyerarxiyasi]] - [[Nobel]]